Zonder direct belang heeft niemand toegang tot de rechter (art. 3:303 BW). Voor belangenorganisaties geldt een speciale regeling. Deze kunnen sinds 1994 uit eigen naam opkomen voor hun groepsbelang mits dit belang statutair is omschreven. Zowel art. 3:305a BW als art. 1:2 lid 3 Awb maken dit collectieve actie-recht mogelijk. Uit de wetsgeschiedenis blijkt discussie over de algemene reikwijdte van de regeling en het ontbreken van een subsidiair karakter. Het doel van een effectieve en efficiënte rechtsbescherming werd wel herkend.

Ondanks verschil tussen het collectieve actie-recht in het privaatrecht en het bestuursrecht is het principe identiek: uit eigen naam opkomen voor in de stichting of vereniging gebundelde belangen. Steeds meer belangengroepen maken van deze procesrechtelijke mogelijkheid steeds vaker, en succesvol, gebruik. Denk maar aan de (baanbrekende) rechterlijke uitspraken in milieu-, klimaat- en stikstofkwesties. Groei van het aantal belangenorganisaties en het door rechters steeds makkelijker ‘ontvangen’ daarvan voor toetsing van beleid geeft vraag of de wetgever dit indertijd wel zo bedoeld heeft.

Belangengroepen moeten uiteraard hun groepsbelang ook in rechte kunnen behartigen. Echter is het bundelen van individuele belangen tot groepsbelang principieel iets anders dan het individueel met een juridisch instrument legitimeren van positie in het publieke debat. Dit ook al, omdat het toenemend aantal verdragen en wetten, inclusief goedbedoelde laatste-moment-amendementen, het recht zo complex maakt dat er altijd wel ergens een haakje is om beleid te toetsen.

Inmiddels wentelt het collectieve actie-recht zich in eigen succes, ook door -terechte- inzet voor massaclaims en de internationale aantrekkingskracht van Nederland als procesland. Zodra een samenleving echter uit balans raakt door inzet als buitenparlementair instrument is herbezinning verdedigbaar. Beleidsvorming is primaat van het politieke proces en niet iets voor het juridisch proces met het laatste woord aan voor het leven benoemde rechters. Dat geeft onbalans, zeker als een overheid of derde een vonnis niet kan uitvoeren. Herbezinning op het collectieve actie-recht lijkt nodig om het land weer op de rails te krijgen.

Mr Ewald L.J. van Hal, Directeur vereniging Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek, namens NVTB

 Herman van Veen zong er al over: ‘Opzij, opzij, opzij, maak plaats, maak plaats, maak plaats, wij hebben ongelofelijke haast’. Maar hoe is die grote haast om te zetten naar daadwerkelijke versnelling van de verduurzaming, woningbouw en energietransitie? We hebben de Crisis- en herstelwet (Chw), maar is dat genoeg?

De Chw stamt uit 2010. Het was hét crisisinstrument tot versnelling van ruimtelijke en infrastructurele bouwprojecten. Via ‘experimenten’ kon worden afgeweken van bestaande wet- en regelgeving: weg-investeren uit de crisis!  De wet was bedoeld als tijdelijk. Een oplettende parlementariër onderkende al direct de on-tijdelijkheid en bepleitte een andere naam: Versnellingswet. Het kwam er niet van. Wel kreeg de Chw in 2014 een permanente plek in het bestuursrecht. En inhoudelijk kreeg deze aansluiting bij de nieuwe Omgevingswet en het daarin opgenomen instrumentarium: gereed voor toepassing!

Ondanks de meerwaarde van de Chw voor woningbouwopgaven, bleken in de loop der tijd procedurele en inhoudelijke tekortkomingen. In 2018 was dat reden voor een ontwerp-Transitiewet: de Chw in een moderner jasje. De experimenteermogelijkheden werden verruimd mede om spanningen op de woningmarkt weg te kunnen nemen en duurzame ontwikkelingen te versnellen. Dit alles binnen het raamwerk van de Omgevingswet, immers spoedig inwerkingtredend! Er werd dringend verzocht de Transitiewet alvast in 2019 in te voeren. Het kwam er niet van. En moeten we het tot heden nog steeds doen met die oude Chw. Dit onverminderd de verschoven noodzaak van het opvangen van de gevolgen van de crisis in 2010 naar het anno 2022 versnellen en verdichten van procedures vanwege diverse crises (meervoud!). De ontwerp-Transitiewet, wachtend op de Omgevingswet, licht ondertussen in een bureaula te verstoffen.

Met voorbijgaan aan de Rijkscoordinatieregeling (alleen voor coördinatie en alleen voor energieprojecten van nationaal belang) en de vele nationale programma’s (relevant voor beleidsthema’s maar in zichzelf geen sturende wetgeving) dringt zich een conclusie op. Namelijk dat Nederland een passende Versnellingswet hard nodig heeft maar dat de Versnellingswet zelf ook wel wat versnelling kan gebruiken!

Mr Ewald L.J. van Hal, Directeur vereniging Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek, namens NVTB

Op 1 september verscheen het onderzoeksrapport ‘Voorstel berekeningsmethodiek om koolstofvastlegging in bio-based bouwmaterialen te kunnen waarderen’. In opdracht van het ministerie van Buitenlandse Zaken (BZK) heeft SGS Search dit onderzoek uitgevoerd.

Resultaat van het onderzoek: geen extra milieueffect tijdelijke CO₂ opslag
Uit het onderzoek blijkt dat in de huidige systematiek de milieueffecten van de tijdelijke opslag van CO₂ al zijn verwerkt. Deze systematiek is bovendien gebaseerd op Europese en ISO-normen, wetenschappelijk geaccepteerd en wordt breed toegepast. NVTB is blij dat de waarde van de huidige werkwijze erkend is in dit onderzoek en dat hierin geen aanpassingen nodig zijn om de milieueffecten in beeld te brengen.

Berekeningsmethode tijdelijke CO₂ opslag
De voorgestelde berekeningsmethode beperkt zich tot een rekenkundige bepaling van de hoeveelheid vastgelegde koolstof in een zekere periode. De uitkomst geeft geen milieueffecten weer. Er is geen wetenschappelijke basis en het toepassen van de formule leidt niet tot minder milieubelasting of minder CO₂.  NVTB zet bovendien vraagtekens bij het uitgangspunt dat over 100 jaar de mondiale klimaatproblematiek opgelost is. Dit niet-wetenschappelijke uitgangspunt leidt tot afwenteling op toekomstige generaties.

Plaats voor alle materialen in de bestaande systematiek
De bouwmaterialenindustrie steunt de beleidsdoelstelling van het ministerie van BZK om te komen tot verlaging van de milieudruk van bouwwerken. De bestaande systematiek stelt ons in staat om te bepalen wat de milieubelasting van bouwwerken is. Daarbij is plaats voor alle materialen en technieken die continue verbetering laten zien in hun milieuprestaties. NVTB benadrukt het belang van een op feiten gebaseerde aanpak voor het beperken van alle milieueffecten.

Bekijk hier de reactie van NVTB op het rapport.

De behoefte aan honderdduizenden nieuwe woningen zet de bouwkolom aan tot versnelling, verslimming en versimpeling. Tegelijk is er onzekerheid over de demografische ontwikkeling: welk type huisvesting is er nodig, waar en voor hoe lang? Tijdelijke huizen zijn een optie, maar hoe goed is ons ‘rechtsgebouw’ toegesneden op losgoed?

Niet zonder reden is vastgoed roerloos en heet daarom onroerend goed. Bij ‘traditioneel’ bouwen verenigt het gebouw zich immers duurzaam met de bouwgrond; het is bestemd om ‘eeuwig’ ter plaatse te blijven. De ondergrond trekt na wat daarboven gebeurt. Opstal, erfpacht maar ook het appartementsrecht zijn rechtsvormen om deze natrekking verticaal te doorbreken. Als zakelijk recht bieden deze rechtsfiguren door wetsduiding voldoende zekerheid voor externe financiering (hypotheek). Kom daar eens om bij een stacaravan, houten chalet of containerwoning! Dat ruimtebeslag is in de kern juist tijdelijk, net als de bestemming en het gebruik (hoewel de woonbehoefte permanent kan zijn!). De objecten zijn juridisch roerend. 

Tijden veranderen en vraag is of ons rechtsgebouw, publiek en privaat, wel voldoende is toegesneden op de noden van deze tijd: tijdelijke huisvesting. Bij vastgoed is het grondgebruik (grondbeslag) in beginsel permanent gegeven. Bij losgoed is dat anders: neerzetten, gebruiken, verplaatsen, elders weer neerzetten. De juridische inbedding (zakelijke rechten, gebruiksrechten, financiering) is uitdagend. Daarbij speelt ook de waarde van de (onder-)grond een rol. De grondeigenaar leidt verlies zodra een gebouw wordt gesloopt (euh…. wordt geoogst). Ook de waarde van het gebouw zelf wordt vernietigd. Losgoed voor huisvesting heeft op die wijze meer het karakter van een consumptieartikel dan van investeringsobject.

Een recente PBL-studie bevestigde dat. Losgoed heeft moeite om investeerders te vinden. Vaak, te vaak is onduidelijk hoelang het losgoed blijft staan, mag blijven staan en staat. En dan zijn er nog praktische zaken als tijdelijke nutsvoorzieningen en adrestoekenning. Nederland mag dan voor huisvesting grote behoefte hebben aan losgoed naast vastgoed, in het recht zijn er nog (te) veel open eindjes.

Mr Ewald L.J. van Hal, Directeur vereniging Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek, namens NVTB